Een houtkachel is een kachel, waarin als brandstof hout wordt gestookt. Een houtkachel kan in principe slechts één vertrek verwarmen, maar er zijn ook houtgestookte centrale verwarmingskachels. Een houtkachel geeft stralingswarmte en kan in het geval van een dubbelwandig stalen kachel zorgen voor convectieluchtstromen die het gehele vertrek opwarmt. Stralingswarmte is een behaaglijkere warmte dan convectiewarmte. Een houtkachel geeft door onder andere het verwijderen van de as meer stof in een vertrek. Hiervoor bestaan ook zogenaamde aszuigers die dit tot een minimum beperken.

Een fornuis is een kachel met een vlakke bovenkant waarop vroeger gekookt werd en vaak ook met hout gestookt werd. Ook zijn er zogenaamde allesbranders. Deze kachels zijn zowel voor de verbranding van hout als kolen geschikt.

Een houtkachel heeft een rendement van 50-80% een open haard slechts 10-20%. Het nadeel van een gesloten kachel is dat het vlammenspel niet te zien is. Daarom zijn veel van de moderne houtkachels voorzien van een glazen deur.

De kachel kan gemaakt zijn van gietijzer of van plaatstaal. Bij een gietijzeren of plaatstalen kachel is de binnenkant van de verbrandingsruimte bekleed met vuurvaste stenen of vermiculiet. Moderne kachels hebben een Clean Burning-systeem, waarbij de haard is voorzien van een dubbel verbrandingssysteem, dat tot 90% van de gassen en deeltjes van de rook omzet in warmte. Dit scheelt in de stookkosten, is beter voor het milieu en de ruit blijft goed schoon.

Houtkachels zijn door uitstoot van fijnstof, polycyclische aromatische koolwaterstoffen en roet schadelijker voor het milieu dan gaskachels. Daartegenover staat dat ze, doordat ze gestookt worden met (afval)hout, CO2-neutraal zijn. Tegenwoordig behalen houtkachels een dermate hoge verbrandingsgraad dat een rendement van 80-90% bereikt kan worden. In dit geval wordt gesproken van een HR Houtkachel (een hoogrendementshoutkachel).

De schoorsteen van een houtgestookte kachel moet ten minste één keer per jaar door een erkende schoorsteenveger geveegd worden. Om vervuiling van de schoorsteen met roet en teer tegen te gaan mag het hout maximaal 20% vocht bevatten.